Wykroczenie a konsekwencje prawne
Wykroczenie
Wykroczenie - czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany. Nie popełnia wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
Odpowiedzialność za wykroczenie
Odpowiedzialności za wykroczenie odpowiada każdy, kto ukończył 17 rok życia. Odpowiedzialności podlegają czyny popełnione na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, na statku wodnym lub powietrznym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Odpowiedzialności podlega działanie umyślne lub nieumyślne, chyba że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko za działanie umyślne.
W przypadkach określonych przez ustawodawcę karze za wykroczenie podlega również usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo w popełnieniu wykroczenia (w przypadku podżegania oraz pomocnictwa dodatkowo wymagalne jest popełnienie przez sprawcę czynu zabronionego).
Kara za popełnienie wykroczenia
Karami są:
1) areszt;
2) ograniczenie wolności;
3) grzywna;
4) nagana.
Przedawnienie orzekania, wykonania kary oraz zatarcie ukarania
Karalność wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok; jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie, karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od popełnienia czynu.
- W razie uchylenia prawomocnego rozstrzygnięcia, przedawnienie biegnie od daty uchylenia rozstrzygnięcia.
- Orzeczona kara lub środek karny nie podlega wykonaniu, jeżeli od daty uprawomocnienia się rozstrzygnięcia upłynęły 3 lata.
Mandat karny
a ściślej nakładanie grzywien w drodze mandatu karnego.
Postępowanie mandatowe jest najbardziej uproszczonym i skróconym postępowaniem w prawach o wykroczenia. Ma ono charakter inkwizycyjny co oznacza, iż funkcjonariusz występuje jednocześnie jako "prokurator" i "sędzia". Zasady prowadzenia postępowania mandatowego zawiera Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Uprawnienie takie dla innych podmiotów niż Policja musi wynikać z odrębnych przepisów (art. 95 § 1 k.p.ow.). Dla straży gminnych (miejskich) wynika ono z art. 12 ust. 1 pkt 4 u. o s.g. Ustawa nie wylicza jednak wykroczeń, za które strażnicy gminni mogą nakładać mandaty karne. W związku z tym zastosowanie ma przepis art. 95 § 4 k.p.ow., gdzie zawarto wymóg wydania przez właściwego ministra (w przypadku straży jest to Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji), w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, rozporządzenia określającego zakres wykroczeń, za które można nakładać mandaty karne oraz określenia zasad i sposobu wydawania upoważnień do nakłania takich grzywien.
Rodzaje mandatów
Rozróżniamy trzy rodzaje mandatów karnych (art. 98 k.p.ow.):
- gotówkowy - wydawany ukaranemu bezpośrednio po uiszczeniu grzywny funkcjonariuszowi. Może on być nałożony jedynie na osoby nieposiadające stałego miejsca zamieszkania lub czasowo przebywające na terenie Polski. Staje się on prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny funkcjonariuszowi, który go nakłada,
- kredytowany (kredytowany korespondencyjny) - wydawany jest za poświadczeniem odbioru i jest prawomocny z chwilą podpisania pokwitowania. Mandat taki musi być uregulowany w terminie 7 dni od daty jego nałożenia,
- zaoczny - może być stosowany w sytuacjach, gdy stwierdzono wykroczenie pod nieobecność sprawcy i jednocześnie nie zachodzi wątpliwość co do jego osoby. Trzeba go pozostawić w takim miejscu, aby sprawca mógł go niezwłocznie odebrać. Mandat ten musi być uiszczony w terminie 7 dni od daty wystawienia i staje się prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny. Mandat ten powinien wskazywać miejsce jego płatności. Ważne jest, iż ma on być zapłacony w terminie 7 dni od daty wystawienia, a nie od daty odebrania przez sprawcę czy daty popełnienia wykroczenia.
Wysokość mandatów
Mandaty mogą być nakładane do wysokości 500 zł (za pojedyncze wykroczenie) lub do 1000 zł w przypadku zbiegu przepisów ustawy, czyli gdy jeden czyn sprawcy wyczerpuje znamiona kilku wykroczeń (art. 96 § 1 k.p.ow.). Przy wymierzaniu grzywny stosuje się wtedy przepis przewidujący najsurowszą karę.
Nakładanie mandatów
W postępowaniu mandatowym grzywnę wymierza się w przypadku: (1) gdy schwytano sprawcę na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia ; (2) gdy funkcjonariusz stwierdzi popełnienie wykroczenia naocznie pod nieobecność sprawcy, i nie zachodzi wątpliwość, co do sprawcy czynu; (3) stwierdzi popełnienie wykroczenia za pomocą urządzenia kontrolnego czy pomiarowego lub rejestrującego, a sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem i nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy. Przy tym ukaranie takie nie może nastąpić po upływie 14 dni (w pierwszym przypadku), 90 dni (w drugim przypadku), 180 dni (w trzecim przypadku) - art. 97 § 1 k.p.ow.
Wyłączenia z postępowania mandatowego
Mandatów karnych nie można nakładać: (art. 96 § 2 k.p.ow.):
- za wykroczenia, w przypadku których oprócz kary zasadniczej musi być wymierzony środek karny,
- w przypadku, gdy czyn wypełnia jednocześnie znamiona przestępstwa i wykroczenia,
- w przypadku stwierdzenia dwóch lub więcej wykroczeń, gdy choćby jedno z nich nie jest objęte postępowaniem mandatowym.
Trzeba również zaznaczyć, iż nie podlegają postępowaniu mandatowemu posłowie i senatorowie, sędziowie, prokuratorzy, dyplomaci, pracownicy przedstawicielstw dyplomatycznych i ich rodziny, kierownicy i urzędnicy urzędów konsularnych, a więc osoby, które korzystają z różnego rodzaju immunitetów i w związku z tym w ogóle wyłączone są spod przepisów postępowania w sprawach o wykroczenia. Przedstawiciele niektórych zawodów mogą być objęci immunitetem "podczas i w związku z pełnieniem obowiązków"- np. radcowie prawni. Przepisy nie zabraniają obecnie stosowania postępowania mandatowego wobec osób znajdujących się pod wpływem alkoholu lub podobnie działającego środka.
Odmowa przyjęcia mandatu
Sprawca może odmówić przyjęcia mandatu (art. 97 § 2 k.p.ow.). Nie można więc zmusić sprawcy wykroczenia do przyjęcia mandatu. Konieczne jest aby sprawca wyraził wolę jego przyjęcia, czyli zgodził się na jego przyjęcie.
W przypadkach gdy sprawca odmówi przyjęcia mandatu karnego lub gdy nie uiści mandatu zaocznego w wyznaczonym terminie, zostaje skierowany wniosek o ukaranie do sądu. Wniosek kieruje ta instytucja, której funkcjonariusz nałożył mandat - art. 99 k.p.ow. Skierowanie takiego wniosku jest obligatoryjne. Funkcjonariusz ma obowiązek poinformować sprawcę wykroczenia o prawie odmowy przyjęcia mandatu i obligatoryjnym, w tym przypadku, skierowaniu wniosku o ukaranie do sądu. Na miejscu wykroczenia taka informacja budzi niekiedy nieuzasadnione emocje, gdyż sprawca uznaje często, iż jest "straszony sądem", do którego trafi jeśli nie zapłaci mandatu. Nie jest to żadne straszenie ale wymóg prawny.
Uchylenie mandatu
Wniosek o uchylenie mandatu karnego powinien być skierowany do sądu, na terenie którego mandat został nałożony. Termin wynosi 7 dni od daty uprawomocnienia się mandatu (prawomocność mandatów - patrz powyżej). Sąd uchyla tylko mandaty za czyny nie będące wykroczeniami. Nie podlegają uchyleniu mandaty nałożone za wykroczenia, choćby wystąpiły przy tym rozmaite uchybienia formalne. Jeżeli sąd uchyla mandat karny, to jednocześnie zobowiązuje podmiot, na którego rachunek wpłacono grzywnę, do jej zwrotu - art. 101 § 3 k.p.ow.
Nagana
Naganę można orzec wtedy, gdy ze względu na charakter i okoliczności czynu lub właściwości i warunki osobiste sprawcy należy przypuszczać, że zastosowanie tej kary jest wystarczające do wdrożenia go do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.
Nie można orzec nagany za wykroczenie o charakterze chuligańskim.
